Instytut Badań Strukturalnych (IBS) opublikował raport z transformacji polskiego sektora węglowego po roku 1990. W dokumencie przypomniano, że w roku 1990 w sektorze górnictwa węgla kamiennego zatrudnionych było 388 tys. pracowników. Raport zatrzymuje się na roku 2015 i zatrudnieniu w wys. 98 tys. osób. Od tego czasu zatrudnienie nadal spadało, na koniec 2017 r. w branży pracowało 82 717 osób, z czego pod ziemią 63 721 osób.
Krótka historia reform od lat 90. ze szczególnym uwzględnieniem zatrudnienia – to raport Aleksandra Szpora i Konstancji Ziółkowskiej dla IISD. Publikacja przygotowana dla International Institute for Sustainable Development (IISD) jest skierowana przede wszystkim do zagranicznego czytelnika. Autorzy analizują polskie górnictwo węgla kamiennego od lat 90. do roku 2015. Pokazują, że pomimo znaczących środków publicznych przeznaczanych na pokrycie kosztów reform oraz daleko idącej redukcji zatrudnienia (z ok. 400 tys. górników węgla kamiennego w roku 1990 do mniej niż 100 tys. obecnie), kolejne reformy sektora nie zdołały doprowadzić do jego ekonomicznej efektywności. Wśród głównych czynników utrudniających realizację tego celu autorzy wymieniają:
- Niestabilność polityczną charakterystyczną dla pierwszej dekady transformacji systemowej. Częste zmiany rządów oraz napięcia społeczne utrudniały prowadzenie konsekwentnej i długofalowej polityki wobec sektora górnictwa.
- Koncentrację zdecydowanej większości kopalń węgla kamiennego w województwie śląskim. Wszelkie wyzwania ekonomiczne i społeczne związane z restrukturyzacją sektora, takie jak dezaktywizacja zawodowa lub przekwalifikowanie a także osłabienie ważnego źródła tożsamości kulturowej mieszkańców ogniskują się w jednym regionie kraju.
- Zbyt późne udzielenie wsparcia wspólnot lokalnych ponoszących konsekwencje przemian górnictwa. Do roku 1998 reformy przyjmowały w większym stopniu perspektywę sektorową niż regionalną czy lokalną. Autorzy reformy z roku 1998 dostrzegli konieczność podjęcia współpracy administracji centralnej z gminami górniczymi, jednak polityka ta była wprowadzona zbyt późno, a wsparcie udzielone gminom okazało się niewystarczające.
Raport zawiera również bliższe omówienie dwóch instrumentów wprowadzonych w roku 1998, których celem było łagodzenie społecznych konsekwencji redukcji zatrudnienia w górnictwie – Górniczego Pakietu Socjalnego (GPS) oraz przywilejów dla gmin górniczych.
Aleksander Szpor i Konstancja Ziółkowska wskazują, że GPS, w ramach którego górnicy mogli przechodzić na urlopy górnicze lub zdecydować się na hojne jednorazowe odprawy, doprowadził do intensyfikacji dobrowolnych odejść z górnictwa. Jednocześnie osłonowy charakter instrumentów wsparcia sprzyjał dezaktywizacji zawodowej górników.
Przywileje dla gmin górniczych były natomiast ważnym krokiem w kierunku regionalnego ujęcia problemu restrukturyzacji górnictwa. Nie uwzględniały jednak zróżnicowania gmin górniczych. Dla wielu z nich wsparcie ze strony administracji rządowej okazało się niewystarczające ze względu na wyjątkowo trudną sytuację ekonomiczną związaną ze szkodami górniczymi oraz zamykaniem kopalń. Jednocześnie wielu samorządom brakowało kompetencji do realizacji skutecznych działań, które wsparłyby proces gospodarczego i społecznego ożywienia.
Zachęcamy do zapoznania się z całym raportem (w języku angielskim):
Szpor, A., Ziółkowska, K. (2018). The Transformation of the Polish Coal Sector. GSI Report. International Institute for Sustainable Development.
https://www.iisd.org/sites/default/files/publications/transformation-polish-coal-sector.pdf
